Firmalar - Macedonia

Genel Ekonomik Durum

Temel Ekonomik Göstergeler

Kaynak: IMF-Ekim 2019, a: gerçekleşen, b: tahmini
 

Ekonomik Yapı

Kuzey Makedonya bağımsızlığını kazandığı 1991 yılından bu yana serbest piyasa ekonomisine geçiş ve iş imkanlarını geliştirme çabalarında oldukça yol almış olmakla birlikte, yabancı yatırımları çekmekte diğer Balkan ülkelerine nazaran geri kalmaktadır.

Kuzey Makedonya, 2018 yılı itibariyle 194 ülke arasında dünyanın 134. büyük ekonomisidir (IMF-Nisan 2019).      İnsani Gelişmişlik Endeksine göre dünyada 189 ülke arasında K. Makedonya 80. Sırada (UN-2017), Ekonomik Serbestlik Endeksine göre dünyada 186 ülke arasında 33. sırada (The Heritage Foundation-2019), Küresel Rekabetçilik açısından dünyadaki 140 ülke arasında 84. sırada (World Economic Forum-2018), İş Yapma Kolaylığı açısından da dünyada 190 ülke arasında 10. sıradadır  (Dünya Bankası-2018).

Bürokratik uygulamalarda şeffaflığın olmaması ve hukuk kurallarının farklı uygulanabilir olması şikayetlerine birçok iş alanında karşılaşılmaktadır. Bununla birlikte, AB’ye adaylık süreci ve bununla bağlantılı olarak son birkaç yıldır gerçekleştirilen reformlar sonucunda sağlanan makroekonomik istikrar sayesinde ekonomideki büyüme ve yeniden yapılanma çabaları sürmektedir.

Kuzey Makedonya ekonomisi, hem ihracat hem de yatırım kaynakları açısından Avrupa Birliği’ne çok sıkı bağlıdır. Bu nedenle uzun süredir Euro Zone’da yaşanan zayıflık Makedon ekonomisini de olumsuz olarak etkilemektedir. En önemli sorunlardan biri olan işsizliğin 2008’den bu yana % 20-25 civarlarında olduğu söylenmekle birlikte, GSYİH’nın geniş bir kısmını oluşturan ve resmi istatistiklerde yer almayan “gray market” nedeniyle bu rakamın daha düşük olduğu tahmin edilmektedir (2019 IMF rakamı % 19,8). 

Kuzey Makedonya genel olarak tarım ekonomisine dayanan bir ülkedir. Tarım sektörü GSYİH’nın yaklaşık % 10’unu ve aktif nüfusun da % 16,2’sini oluşturmaktadır. Başlıca tarım ürünleri; pirinç, pamuk, tütün ve çeşitli meyvelerdir. Koyun ve keçi besiciliği de bir o kadar önemlidir.

Sanayi sektörü GSYİH’nın yaklaşık % 24'üne katkıda bulunmakta, işgücünün de % 29,2’sine istihdam sağlamaktadır. Hizmet sektörü ise GSYİH’nın % 55'ini oluşturmakta ve nüfusun da % 54,5’ini istihdam etmektedir. Hizmetler özellikle ticaret, taşımacılık, telekomünikasyon, bankacılık alanlarında yoğunlaşmaktadır.

Ülkede sınırlı kapasitede demir, bakır ve kurşun cevherleri bulunmaktadır. Ülkenin en önemli sanayi sektörleri; kimyevi ürünler, demir-çelik, makine, metalürji ve tekstildir. Tekstil, özellikle de deri sanayii, en önde gelen sanayi kolunu oluşturmaktadır.

Kurumlar ve gelir vergisi % 15’ten, 2007 yılında % 12’ye, 2008 yılında ise % 10’a düşürülen Kuzey Makedonya, Avrupa’daki en düşük vergi oranlarından birine sahiptir. Bu önlemle yabancı yatırımların arttırılması, ekonomik büyümenin sağlanması ve işsizlik oranının düşürülmesi hedeflenmiştir.

Bir süredir uygulanan ekonomik reform programı ve düşük enflasyon politikası sayesinde Kuzey Makedonya makroekonomi verilerinde kaydedilen görece olumlu gelişmeler devam etmiştir. Hükümetin önceliği yabancı yatırımcıları ülkeye çekmek ve özel sektöre ağırlık vermektir.

Kuzey Makedonya’nın diğer Bölge ülkeleriyle kıyaslandığında gelişmiş bir altyapıya sahip olduğu doğru olmakla birlikte, ülke ekonomisinin hemen hemen her alanının ciddi olarak modernleştirilmesi, geliştirilmesi ve her şeyden önemlisi bürokrasi, yargı ve özel sektörde hakim olan ağır ve gevşek iş kültürünün profesyonelleştirilmesi yönündeki şiddetli ihtiyaç devam etmektedir.

Yunanistan ile yaşanan isim sorununun çözümüne ilişkin yoğun uluslararası çabalar nihayet sonuç vermiş, Haziran 2018’de Makedonya’nın resmi adının “Kuzey Makedonya Cumhuriyeti” olarak değiştirilmesi hususunda mutabakata verilmiştir. Böylece Makedonya’nın NATO ve AB üyeliği önündeki en büyük engel durumunda bulunan isim sorunu çözümlenmiş, ülkesel ve bölgesel güvenliği önemli bir ölçüt olarak değerlendiren uluslararası yatırımcılar açısından önemli bir engel aşılmıştır.

Ekonomi Politikaları

Ülkenin sınırlı ve çok çeşitli olmayan ihracat kapasitesini arttırmak amacıyla gayri resmi olarak kontrol altında tutulan kur ve doğrudan yabancı sermaye akışını teşvik eden politikaların devam ettirilmesi beklenmektedir. 

Hükümet Denar’ın, Avro karşısında dengede tutulması gerektiğini görmekle birlikte, ekonomik aktiviteleri canlandıracak ve yatırımcıları çekecek ulaştırma ve enerji altyapısına ilişkin sermaye harcamalarını da arttırmak istemektedir.

Özellikle AB ekonomilerinde görülen olumsuz gelişmelerin Makedonya ekonomisinde de ciddi etkileri olmaktadır. Zira Kuzey Makedonya dış ticaretinin yarısından fazlasını AB ülkeleri ile yapmakta, ülkeye giren yabancı yatırımların çoğu da bu ülkelerden gelmektedir.

Yunanistan ise, iki ülke arasında yaşanan tüm siyasi ve toplumsal sorunlara rağmen, halen Makedonya’nın doğal ticari ve ekonomik ortaklarından biri olma özelliğini korumaktadır. Yunanistan, Kuzey Makedonya’nın en önemli dış ticaret ortaklarından biri olmanın yanında, Makedonya’da 1990’lı yıllarda gerçekleştirilen özelleştirmeler sırasında yapılan satın almalar sonucunda Kuzey Makedonya’daki en önemli yabancı yatırımcı ülkeler arasında ön sıralarda yer almaktadır. Halihazırda Kuzey Makedonya’daki Yunan yatırım tutarının 1 milyar Avronun üzerinde olduğu bilinmektedir.

Ülkenin iç siyasi yapısı da Kuzey Makedonya ekonomisi açısından iyi izlenmesi gereken bir nitelik taşımaktadır. Kuzey Makedonya’da resmi rakamlara göre ülke nüfusunun % 25’ini oluşturan Arnavutların içinde yer almadığı herhangi bir hükümetin kurulması mümkün bulunmamaktadır. İki etnik grup arasında genellikle güvene dayanmayan ve farklı öncelikler taşıyan ilişkiler nedeniyle zaman zaman hükümetlerin ciddi sıkıntılar yaşadığı gözlenebilmektedir.

Ekonomik Performans

Kuzey Makedonya ekonomisi gerek dış ticaret gerekse yatırımlar açısından Avrupa’ya bağımlıdır. Bu nedenle “Euro Zone”un uzun süredir devam eden zayıf durumundan olumsuz olarak etkilenmektedir.

2018 yılında sabit fiyatlara göre 12,7 milyar $ olan GSYİH’nın, 2019 yılında da 12,7, 2024 yılında ise 17 milyar $ olması beklenmektedir (IMF).
 
2018 rakamlarına göre ekonomideki büyüme % 2,7 düzeyinde gerçekleşmiş olup, bu oranın 2019’da % 3,2, 2024’de de % 3,4 olması beklenmektedir (IMF). Ortalama enflasyon ise 2018’de % 1,5 civarında gerçekleşmiş olup, 2019’de % 1,3 olarak tahmin edilmektedir.
           
İşsizlik % 21 gibi yüksek bir oranda olmakla birlikte, ülkede GSYİH’na % 20-45 arasında değişen katkı sağlayan “gri pazar” nedeniyle daha düşük olduğu tahmin edilmektedir (2019 IMF rakamı % 19,8). Cari Fiyatlara göre K. Makedonya, 2018 yılında 6.100 dolarlık kişi başına düşen milli gelir ile dünyada 94. sırada yer almaktadır (IMF-Ekim 2019)

Kuzey Makedonya’da ülke çapında doğal gaz boru hattı döşenmesi ve dağıtılması üzerine inşaatlar yürütülmektedir. Şu anda Kuzey Makedonya küçük oranda doğal gaz ihtiyacını Rusya ve Bulgaristan’dan temin etmektedir. 2016 yılında Makedonya Yunanistan’la, tamamlandığında bölgeyi geçecek Trans Adriyatik Boru Hattı'na veya Yunanistan'daki bir LNG ithalat terminaline bağlanabilecek bir ara bağlantı elemanı inşa etmek için bir mutabakat anlaşması imzalamıştır.

Kuzey Makedonya, küresel finans krizi boyunca izlediği ihtiyatlı para politikası sayesinde makroekonomik istikrarını korumayı başarmıştır. İzlenen bu politika ile yerel para Avro’ya sabitlenmiş ve enflasyon düşük düzeyde tutulabilmiştir. Makedon ekonomisinin ve özellikle finans piyasasının küresel ekonomiye henüz entegre olamamasının sağladığı avantaj da bunda önemli bir rol oynamıştır. Özellikle krizin kaynağı pozisyonunda bulunan ve küresel ekonomideki çöküşten doğrudan etkilenen uluslararası finans kuruluşlarının zaten çok küçük olan Kuzey Makedonya finans piyasasında operasyonlarının bulunmaması, Makedonya finans sisteminin ayakta kalabilmesine vesile olmuştur. Bununla birlikte Makedonya ekonomisinin, 1991’de ülkenin bağımsızlığını kazandığı dönemlerdeki ekonomik büyüklüklerine ancak ulaşmakta olduğu da dikkate alınmalıdır.

Bununla birlikte son iki yılda karşılaşılan iç politik krizler ekonomik performansı olumsuz etkileyerek, büyümenin yavaşlamasına ve gerek özel gerekse kamu yatırımlarının düşmesine neden olmuştur. Üretken olmayan kamu harcamaları ve kamuya ait işletmelerin borçlarının artması ile planlı maliye politikalarından ve mali hedeflerden uzaklaşılmıştır. Bununla birlikte 2017’de kamu borçları, GSYİH’nın % 47’si seviyesinde durdurularak, Bölgesindeki diğer Batı Balkan ve Avrupa ülkelerine göre daha düşük bir düzeyde tutulabilmiştir.

Kağıt üstünde, özellikle maliyetler açısından önemli avantajlar sunan Makedonya’da, çok ağır işleyen, bilgi ve istatistik yaratma ve depolama konusunda önemli zaafları bulunan ve bu nedenle kayda değer bir değerlendirme yapılmasını sağlayacak verilerden yoksun bir bürokrasi bulunmaktadır. Bununla birlikte, AB üyesi olsun olmasın bu sorunlar ve iş kültürü hemen hemen tüm Balkan ülkeleri için geçerli olup, Makedonya’nın genel olarak diğer Bölge Ülkelerine göre kötü bir durumda olmadığı gözlemlenmektedir.

Orta vadede Makedonya ekonomisinin büyümesi için, Bölge Ülke ekonomilerin toparlanması, ülkenin kalıcı bir makroekonomik istikrarı sağlaması ve gelecek yıllarda yatırımcıları teşvik eden reformları gerçekleştirmesi gerekmektedir.