Dış Ticaret Politikası ve Vergiler
Endonezya, Türkiye’nin de üyesi olduğu D-8 ülkeleri içindedir. D-8’in diğer üyeleri Bangladeş, İran, Malezya, Pakistan, Nijerya ve Mısır’dır. Bu organizasyon, üyelerinin sosyal ve ekonomik ilişkilerinin zenginleştirilmesine yeni bir boyut katmaktadır. D-8’in amacı, üye ülkeler arasındaki ticareti ve işbirliğini artırmaktır.
İki ülke arasındaki dış ticarete ait değerler aşağıda gösterilmektedir.
Türkiye-Endonezya Dış Ticareti (Bin ABD Doları)
|
Yıl |
İhracat $ / Bin |
İthalat $ / Bin |
Hacim $ / Bin |
Denge $ / Bin |
|
2007 |
173.736 |
1.359.928 |
1.533.663 |
-1.186.192 |
|
2008 |
284.426 |
1.408.895 |
1.693.321 |
-1.124.468 |
|
2009 |
250.621 |
1.017.888 |
1.268.509 |
-767.267 |
|
2010 |
250.772 |
1.476.659 |
1.727.431 |
-1.225.886 |
|
2011 |
307.971 |
1.931.717 |
2.239.688 |
-1.623.746 |
|
2012 |
243.621 |
1.795.778 |
2.039.400 |
-1.552.157 |
|
2013 |
230.995 |
1.989.683 |
2.220.678 |
-1.758.688 |
|
2014 |
227.583 |
2.043.492 |
2.271.075 |
-1.815.909 |
|
2015 |
207.001 |
1.638.245 |
1.845.246 |
-1.431.244 |
|
2016 |
253.636 |
1.424.722 |
1.678.358 |
-1.171.085 |
|
2017 |
236.667 |
1.507.120 |
1.743.787 |
-1.270.453 |
|
2017 / (1-4 ) |
84.476 |
486.462 |
570.938 |
-401.986 |
|
2018 / (1-4 ) |
84.191 |
504.371 |
588.563 |
-420.180 |
Kaynak: TÜİK
Endonezya’ya İhracatımızda Başlıca Ürünler (Milyon ABD$)
|
GTİİP |
ÜRÜN |
2015 |
2016 |
2017 |
|
7207 |
DEMİR VEYA ALAŞIMSIZ ÇELİKTEN YARI MAMULLER |
|
|
25 |
|
2401 |
YAPRAK TÜTÜN VE TÜTÜN DÖKÜNTÜLERİ |
44 |
22 |
19 |
|
2840 |
BORATLAR; PEROKSİBORATLAR (PERBORATLAR) |
11 |
15 |
14 |
|
5702 |
DOKUNMUŞ HALILAR VE DOKUMAYA ELVERİŞLİ MADDELERDEN DİĞER YER KAPLAMALARI |
4 |
10 |
13 |
|
2836 |
KARBONAT; PEROKSİKARBONAT; AMONYUM KARBOMAT İÇEREN TİCARİ AMONYUM KARBONAT |
0 |
0 |
7 |
|
8544 |
İZOLE EDİLMİŞ TELLER, KABLOLAR VE DİĞER ELEKTRİK İLETKENLER; TEK TEK KAPLANMIŞ LİFLERDEN OLUŞAN FİBE |
1 |
0 |
7 |
|
2610 |
KROM CEVHERLERİ VE KONSANTRELERİ |
|
|
6 |
|
8504 |
ELEKTRİK TRANSFORMATÖRLERİ, STATİK KONVERTÖRLER (ÖRNEĞİN; REDRESÖRLER) VE ENDÜKTÖRLER |
3 |
6 |
6 |
|
6214 |
ŞALLAR, EŞARPLAR, FULARLAR, KAŞKOLLAR, PEÇELER, DUVAKLAR VB EŞYA |
0 |
3 |
5 |
|
2515 |
MERMER VE TRAVERTEN, EKOSİN, SU MERMERİ, KİREÇLİ TAŞLAR |
8 |
7 |
5 |
|
0805 |
TURUNÇGİLLER (TAZE/KURUTULMUŞ) |
2 |
5 |
4 |
|
5209 |
PAMUKLU MENSUCAT (AĞIRLIK İTİBARİYLE % 85 VEYA DAHA FAZLA PAMUK İÇEREN VE M2 AĞIRLIĞI 200 GR. I GEÇE |
1 |
5 |
4 |
|
5402 |
SENTETİK FİLAMENT İPLİKLERİ (DİKİŞ İPLİĞİ HARİÇ) (PERAKENDE OLARAK SATILACAK HALE GETİRİLMEMİŞ) |
4 |
7 |
4 |
|
8451 |
DOKUMA İPLİKLERİN, MENSUCATIN YIKANMASI, TEMİZLENMESİ, KURUTULMASI, ÜTÜLENMESİ, SARILMASI, KATLANMAS |
1 |
3 |
4 |
|
8708 |
KARAYOLU TAŞITLARI İÇİN AKSAM, PARÇA VE AKSESUARLAR |
2 |
3 |
4 |
|
1101 |
BUĞDAY UNU/MAHLUT UNU |
9 |
21 |
4 |
|
6802 |
YONTULMAYA VEYA İNŞAATA ELVERİŞLİ İŞLENMİŞ TAŞLAR (KAYAGAN TAŞI HARİÇ), MOZİK İÇİN KÜP ŞEKLİNDE TAŞL |
9 |
3 |
4 |
|
9018 |
TIPTA, CERRAHİDE, DİŞÇİLİKTE VE VETERİNERLİKTE KULLANILAN ALET VE CİHAZLAR |
1 |
2 |
3 |
|
8450 |
EV VEYA ÇAMAŞIRHANE TİPİ YIKAMA MAKİNALARI (YIKAMA VE KURUTMA TERTİBATI BİR ARADA OLANLAR DAHİL) |
2 |
2 |
3 |
|
8705 |
ÖZEL AMAÇLI MOTORLU TAŞITLAR (KURTARICILAR, VİNÇLİ, İTFAİYE, BETON KARIŞTIRICILI, YOL SÜPÜRME, ZİFT |
|
3 |
3 |
Kaynak:TÜİK
Endonezya’dan İthalatımızda Başlıca Ürünler (Milyon ABD$)
|
GTİP |
ÜRÜNLER |
2015 |
2016 |
2017 |
|
4001 |
TABİİ KAUÇUK, BALATA, GÜTA-PERKA, GUAYÜL, ÇIKIL (CHİCLE) VB. TABİİ SAKIZLAR |
118 |
99 |
162 |
|
5509 |
SENTETİK DEVAMSIZ LİFDEN İPLİK (DİKİŞ İPLİĞİ HARİÇ) (TOPTAN) |
138 |
143 |
143 |
|
5402 |
SENTETİK FİLAMENT İPLİKLERİ (DİKİŞ İPLİĞİ HARİÇ) (PERAKENDE OLARAK SATILACAK HALE GETİRİLMEMİŞ) |
88 |
99 |
131 |
|
5504 |
SUNİ DEVAMSIZ LİFLER (İŞLEM GÖRMEMİŞ) |
97 |
70 |
113 |
|
5407 |
SENTETİK FİLAMENT İPLİKLERİNDEN DOKUNMUŞ MENSUCAT |
166 |
130 |
88 |
|
5510 |
SUNİ DEVAMSIZ LİFDEN İPLİKLER (DİKİŞ İPLİĞİ HARİÇ) |
74 |
70 |
82 |
|
1511 |
PALM YAĞI VE FRAKSİYONLARI (KİMYASAL OLARAK DEĞİŞTİRİLMEMİŞ) |
84 |
5 |
39 |
|
5516 |
SUNİ DEVAMSIZ LİFLERDEN DOKUNMUŞ MENSUCAT |
76 |
66 |
38 |
|
4802 |
SIVANMAMIŞ KAĞIT VE KARTON VE HER BOYUTTA PERFORE EDİLMEMİŞ DELİKLİ KART VE DELİKLİ ŞERİT KAĞIT |
42 |
76 |
35 |
|
3823 |
SINAİ MONO KARBOKSİLİK YAĞ ASİTLERİ, RAFİNAJ MAHSULÜ ASİT YAĞLARI, SINAİ YAĞ ALKOLLERİ |
33 |
21 |
31 |
|
2701 |
TAŞKÖMÜRÜ; TAŞKÖMÜRÜNDEN ELDE EDİLEN BRİKETLER, TOPAK VB. KATI YAKITLAR |
25 |
7 |
29 |
|
6404 |
DIŞ TABANI KAUÇUK, PLASTİK, TABİİ VEYA TERKİP YOLUYLA ELDE EDİLEN KÖSELE VE YÜZÜ DOKUMAYA ELVERİŞLİ |
24 |
32 |
28 |
|
6403 |
DIŞ TABANI KAUÇUKTAN, PLASTİK MADDEDEN, TABİİ VEYA TERKİP YOLUYLA ELDE EDİLEN KÖSELEDEN VE YÜZÜ DERİ |
27 |
32 |
25 |
|
8001 |
İŞLENMEMİŞ KALAY |
31 |
17 |
25 |
|
8708 |
KARAYOLU TAŞITLARI İÇİN AKSAM, PARÇA VE AKSESUARLAR |
10 |
13 |
21 |
|
1513 |
HİNDİSTAN CEVİZİ, PALM ÇEKİRDEĞİ, BABASSU YAĞLARI VE BUNLARIN FRAKSİYONLARI (KİMYASAL OLARAK DEĞİŞT |
39 |
19 |
19 |
|
1517 |
MARGARİN |
8 |
9 |
18 |
|
4703 |
SODALI VEYA SÜLFATLI KİMYASAL ODUN HAMURU |
23 |
26 |
17 |
|
1516 |
HAYVANSAL VE BİTKİSEL YAĞLAR VE BUNLARIN FRAKSİYONLARI |
18 |
12 |
16 |
|
3204 |
SENTETİK ORGANİK BOYAYICI MADDELER, FLUORESANLI AYDINLATMA MADDELERİ VEYA LÜMİNOFOR OLARAK KULLANILA |
18 |
16 |
16 |
Kaynak: TÜİK
İki Ülke Arasında Ticaretin Altyapısını Oluşturan Anlaşma ve Protokoller
|
İmza Tarihi |
RG Tarih ve No’su |
|
|
Ticaret Anlaşması |
14/09/1959 |
29/09/1964, 11819 |
|
Ekonomik ve Teknik İşbirliği Anlaşması |
18/12/1982 |
19/06/1983, 18082 |
|
Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması Anlaşması |
25/02/1997 |
10/05/1998, 23338 |
|
Çifte Vergilendirmenin Önlenmesi Anlaşması |
25/02/1997 |
15/02/2000, 23965 |
|
VII. Dönem KEK Protokolü |
18/09/2008 |
19/01/2009, 27115 |
AB-ASEAN STA müzakerelerinin 4 Mayıs 2007 tarihinde başlamasının ardından ülkemiz ile ASEAN arasında STA müzakerelerinin başlatılması hususunda 12 Haziran 2007 tarihinde girişimde bulunulmuştur. 28 Temmuz 2008 tarihinde ASEAN Genel Sekreteri ve Endonezya makamları ile istikşafi mahiyette görüşmeler gerçekleştirilmiş ve bu görüşmelerin ardından 6 Ağustos 2008 tarihinde ASEAN Ülkeleri Ekonomi ve Dışişleri Bakanlıklarına bir non-paper iletilmiş ve müteakiben STA müzakerelerinin bir an önce başlatılmasına yönelik olarak ASEAN ülkeleri Ekonomi Bakanlarına birer mektup gönderilerek destekleri talep edilmiştir.
Endonezya tarafından 16 Eylül 2008 tarihinde gönderilen cevabi mektupta Türkiye-ASEAN STA müzakerelerinin başlatılması için öncelikle Türkiye’nin ASEAN ile Diyalog Ortağı olması gerektiği ifade edilmiştir. Bu bağlamda söz konusu Diyalog Ortaklığı’nın tesis edilmesi yönündeki çalışmalar, Dışişleri Bakanlığımız tarafından sürdürülmektedir.
Öte yandan, ASEAN ile AB arasında 4-5 Mayıs 2009 tarihlerinde Siem Reap’ta yapılan “ASEAN-AB Ekonomi Bakanları Toplantısı” sırasında iki örgüt arasında yürütülen STA görüşmelerinin dondurulması kararı alınmıştır. Bunun üzerine ülkemiz AB’nin bu konuda benzer bir karar almasını beklemeksizin, ekonomik büyüklük açısından öne çıkan ASEAN ülkelerinden Singapur, Malezya, Endonezya, Tayland, Vietnam, Filipinler ve Brunei nezdinde ikili STA müzakerelerinin başlatılması yönünde 2009 Temmuz ayı sonunda girişimde bulunmuştur.
Bu çerçevede, Türkiye ile Endonezya arasında imzalanması muhtemel bir “Kapsamlı Ekonomik Ortaklık Anlaşması”nın (KEOA) etkilerini incelemek üzere kurulan “Ortak Çalışma Grubu”nun (OÇG) hazırlık mahiyetindeki ilk toplantısı 9-10 Mart 2010 tarihlerinde Ankara’da gerçekleştirilmiştir. Toplantı sonucunda, Endonezya tarafı ile “Mal Ticareti, Hizmet Ticareti, Yatırımlar ve İkili Ekonomik İşbirliği” hususlarını da içeren altı bölümden oluşacak ortak bir raporun hazırlanması konusunda mutabakata varılmıştır.
Türkiye-Endonezya Ekonomik ve Teknik İşbirliği Karma Komisyonu” (KEK) 8. Dönem Toplantısı 11-12 Ekim 2017 tarihlerinde Cakarta’da gerçekleştirilmiştir.
İhracat Potansiyeli Olan Başlıca Sektörler
Buğday unu, zeytinyağı, zeytin, domates salçası, kuru ve sert kabuklu meyveler, tütün, yaş meyve ve sebze gibi tarım ürünlerinin yanında, sanayi ürünleri olarak demir çelik ürünleri, değirmen makineleri, gıda işleme, paketleme makine ve ekipmanları, tekstil makineleri, ağaç işleme makineleri, inşaat malzemeleri, mermer, halı, seccade ve savunma sanayi ürünleri gibi ürünlerde Endonezya potansiyel bir pazardır.
Türkiye-Endonezya Yatırım İlişkileri
2015 yılında ülkeye 20.2 milyar dolar tutarında doğrudan yabancı yatırım girişi yapılmıştır. 2016 yılında 3.7 milyar dolar doğrudan yabancı yatırım girişi yapıldığı tahmin edilmektedir. 2016 yılında Türkiye tarafından Endonezya’ya 5 milyon dolar değerinde doğrudan yabancı yatırım girişi yapıldığı tahmin edilmektedir. (TCMB-Ödemeler Dengesi İstatistikleri)
İki Ülke Arasında Ticarette Karşılaşılan Sorunlar
Ülkemiz menşeli buğday ununun ithalatında Endonezya tarafınca, 17.11.2008 tarihi itibarıyla anti-damping soruşturması başlatılmış olmakla beraber, söz konusu soruşturma tamamlanarak, uygulamaya alınmamıştır.
Diğer taraftan, Endonezya Sanayi Bakanlığı Standardizasyon Merkezi tarafından un ithalatında, Endonezya’daki mevcut standartlara uygunluğu gösteren SNI sertifikası aranmaktadır. Söz konusu sertifikanın alınabilmesi için söz konusu merkez elemanlarının üretim tesislerini yerinde incelemesi gerekmektedir. Anılan belgenin alınması minimum 2-3 aylık bir süreye ihtiyaç göstermektedir.
Ülkemiz menşeli et ve et mamulleri ile süt ve süt mamullerinin (süt tozu hariç) Endonezya’ya ithalatı ülkemizdeki şap hastalığı gerekçesi gösterilerek yapılamamaktadır.
2009 Kasım ayında yürürlüğe giren uygulama ile Endonezya’ya ithal edilecek bitkisel menşeli taze gıda ithalatında, gıda güvenliği gerekçesiyle, ürünlerin gümrüklerde analize tabi tutulması uygulamasına geçilmiştir. Söz konusu düzenleme yaş meyve, sebze ve hububatı kapsamaktadır. Ürünler itibariyle kabul edilebilir azami kalıntı, aflatoksin ve ağır metal oranları düzenlemede yer almaktadır. Menşe ülkenin söz konusu ürünler için uyguladığı güvenlik kontrol sisteminin Endonezya tarafından tanınması veya iki ülke arasında muadiliyet anlaşmasının yapılması durumunda bu uygulamaya müracaat edilmemektedir.
Gıda ürünleri ithalatında, ithalat öncesi ithalatçı tarafından mal bazında Sağlık Bakanlığı’ndan alınan ML (Overseas Mark) uygulaması devam etmekte olup, bu uygulama ithalat prosedürünü zaman olarak uzatmaktadır.
İhracatçılarımızın karşılaştığı diğer bir sorun ise ithalatta gümrük vergilerinin hesaplanmasında asgari birim fiyat uygulamasıdır. Bu uygulamadaki belirsizlikler ihracatımız için engel oluşturmaktadır. Uygulama ile ithalatta alınan gümrük vergileri miktarı artırılmaktadır.
Endonezya’ya yönelik gıda ürünleri ihracatımızda, ithalatçılar tarafından malın İslami esaslara göre hazırlandığını ve işlendiğini gösterir Helal Sertifikası talep edilmektedir. Helal Sertifikası ithalat sırasında aranan zorunlu bir belge olmamakla birlikte, ürünün ülke içi pazarlamasında çok önemli bir belge niteliğindedir. Endonezya’da anılan belge Endonezya Ulema Konseyi Değerlendirme Kuruluşu’nca verilmektedir. Belgenin alınabilmesi için üreticinin müracaatını müteakip Konsey uzmanlarınca üretim tesislerinde gözetim yapılması gerekmektedir. Bu süreç ihracatçılarımıza ilave yük getirmektedir.
Ticari anlaşmazlık halinde, firma alacaklarının yasal olarak takibi ve anlaşmazlıkların halli oldukça uzun zaman almaktadır. Bu itibarla ödeme şekli firmalarımız açısından önem arz etmektedir. Firmalarımız bu hususu dikkate almalıdır. Endonezya’daki mevcut düzenlemelere göre, firmalarımızın dolandırılmaları durumunda, şahsen adli mercilere takip için müracaat etmeleri gerekmektedir. Şahsi müracaat olmaması durumunda takip yapılamamaktadır. Polis araştırması ise çok uzun zaman almakta ve sonucu sınırlı olmaktadır. Bu ülke ile ticari ilişkilerde, karşılıklı temas önemli bir unsurdur.
Ülkemize; klimalar, polyester elyaf, lamine parke, demir ve çelikten boru bağlantıları, polyesterden teksturize iplik, sentetik ve suni devamsız liflerden iplik, menteşeler ve sabit askılıklar, motosiklet ve bisiklet iç ve dış lastikleri ile cam kapak gibi toplam 10 ürün grubunda Endonezya’dan yapılacak ithalatta anti-damping vergisi mevcuttur.
Uzakdoğu’da bölge içi ticaretin ağırlığı, navlun fiyatları, pazar hakkında ihracatçımızın yeterince bilgi sahibi olmaması ve kısa vadeli bakış açısı ihracatımızın önündeki diğer engellerdir.
İki Ülke Arasındaki Müteahhitlik İlişkileri
Ticaret Müşavirliğimizin kayıtlarına göre ülkede inşaat üstlenmiş Türk firması bulunmamaktadır. Endonezyalı müteahhitlik firmaları Ortadoğu ve Güneydoğu Asya ülkelerinde de faaliyet göstermekte olup Ortadoğu ülkelerinde Türk firmaları ile işbirliğine olumlu yaklaşmaktadırlar.
Endonezya’da konut ve altyapı inşa ve yenilemesine ihtiyaç önümüzdeki dönemlerde de artarak devam edecektir. Bu konuda yoğun talep bulunmaktadır. Endonezya’da özellikle konut sektöründe deneyimli yerli firmalar faaliyet göstermekte olup avantajlarını ucuz işgücünden almaktadırlar. Türk firmalarının diğer ülkelerde avantaj sağladığı Türk işgücünden bu ülkede yararlanması imkanı sınırlıdır. İnşaat ve teknik müşavirlik sektörü yabancı sermaye sahipliğinin sınırlandığı sektörlerdir.
Türk firmalarının ülke kredileri gibi finansman imkanları ile piyasaya girmeleri halinde projeler üzerinde etkin olabilecekleri düşünülmektedir.
Enerji santralı, köprü gibi yüksek teknoloji gerektiren projelerde yabancı müteahhitlik ve teknik müşavirlik firmalarına iş imkanı bulunduğu meslek teşekküllerince ifade edilmektedir.
Ayrıca, aşağıda adresi verilen Endonezya Müteahhitler Birliği ve Müşavirler Ulusal Birliği ile ülkemizdeki muadil kuruluşların işbirliğini geliştirmeleri iki ülke firmaları arasında bağlantı kurulmasını sağlayacaktır.
-Ministry of Public Works
Jl. Pattimura 20 Keboyoran Baru, Jakarta Seletan 12110
Tel: 021- 724 54 13 Fax: 021-7393853
www.pu.go.id
-Indonesia Contractors Association (Endonezya Müteahhitler Birliği)
Wijaya Graha Puri Blok D-1
Jl. Darmawangsa Raya No. 2 Jakarta 12160 - Indonesia
Tel: (62-21) 720 0794, 727 90672
Fax : (62-21) 720 6805
E-mail : akinet@cbn.net.id
akinet@aki.or.id
Web sayfası:www.aki.or.id
-The National Association of Indonesian Consultants (Endonezya Müşavirler Ulusal Birliği)
Jl. Bendungan Hilir Raya No.29 Jakarta Pusat 10210
Tel: (62-21) 573 85 77
Fax : (62-21) 573 34 74
E-mail:inkindo@inkindo.org
Web sayfası:www.inkindo.org
-State Planning Agency (Devlet Planlama Teşkilatı)
Jl.Taman Soerapati No 2 Jakarta
Tel/Fax: 021- 319 34175
www.pkps.bappenas.go.id
- Invesment Coordinating Board (Yatırım Koordinasyon Kurulu)
Jl.Gatot Subroto No 44 Jakarta 12190
Tel: 021- 525 2008
Fax: 021- 525 7607
www.bkpm.go.id
İş Konseyi
Türk – Güneydoğu Asya İş Konseyi bünyesinde faaliyet gösteren Türk- Endonezya İş Konseyi bugüne kadar bir İstanbul’da ve iki adet Cakarta’da olmak üzere toplam üç ortak toplantı düzenlemiştir. Konsey’in karşı kanadı ile ilişkilerin yeterince gelişememesi sonucu ikili faaliyetler 2006 yılına kadar kısıtlı kalmış ancak KADIN (Cakarta Sanayi ve Ticaret Odası) bünyesinde Konsey karşı kanadının yeniden yapılanması sonucunda sonraki dönemde yoğun bir programla çalışmalarını sürdürmeye başlamıştır. Uzun dönemde enerji, inşaat, otomotiv yan sanayi, gıda ve gıda makineleri, inşaat malzemeleri sanayinde işbirliği imkanları bulunmaktadır.
DEĞERLENDİRME
IMF tahminlerine göre Endonezya'nın 2030 yılına kadar dünyanın beşinci büyük ekonomisi olacağı tahmin edilmektedir. Ülkenin güçlü yönleri arasında genç ve kalabalık nüfus, zengin doğal kaynaklar, disiplinli mali politikalar, düşük kamu borcu, küresel finansal krize dirençli bankacılık sistemi, istikrarlı uluslararası ilişkiler faktörleri sıralanmaktadır.
Ülkenin zayıf yönleri arasında ise döviz kuru dalgalanmalarına ve dış şoklara karşı kırılganlığı, Malezya ve Tayland gibi bölge ülkeleriyle karşılaştırıldığında altyapısının eksikliği, emtia ihracatına özellikle Çin’e olan aşırı ihracat bağımlılığı ve yüksek derecede gelir dağılımı eşitsizliği faktörleri sıralanmaktadır.
Endonezya dünyanın en kalabalık Müslüman nüfusunu barındıran ülkedir. Yaşanan iç karışıklıklara rağmen, kaynak zenginliği nedeniyle ekonomisi ayakta kalabilmektedir.
Türkiye için sağlık, tarım ve tarıma dayalı endüstriler, eğitim, lojistik, telekomünikasyon, jeotermal enerji, enerji ekipmanı, altyapı, inşaat ve inşaat malzemeleri, gıda gibi sektörlerde önemli potansiyel bulunduğu düşünülmektedir. Endonezya pazarı dikkate alındığında potansiyel olarak bu ülkeye ihraç edebileceğimiz ürünler gıda, içecek, sigara, reçel, makarna sosları, domates salçası, mısır, buğday, şeker, soya, yer fıstığı, inşaat malzemeleri olarak sıralanmaktadır. Gıda zincirlerine yönelik olarak pastane ve fast food zincirleri kurulmasının yerinde olacağı düşünülmektedir.
