Genel Ekonomik Durum
Ekonomi
1970’li ve 1980’li yıllarda hüküm süren büyük kuraklıklara rağmen tarım sektörü, nüfusun yarısının geçim kaynağını temin ettiği sektör olarak Moritanya ekonomisindeki önemini halen sürdürmektedir. Moritanya zengin demir yataklarına sahip olup, demir minerali ihracatı toplam ihracatının %40’ına ulaşmaktadır. Moritanya aynı zamanda balıkçılık açısından dünyanın en verimli sahillerinden birine sahip olmakla beraber özellikle yabancıların aşırı balık avlamaları ve yanlış avlanmalar sonucunda ülkede balıkçılık sektörü tehdit altındadır. 2000 yılından önce ülkede hüküm süren kuraklıklar ile hatalı yönetimler neticesinde ülkenin dış borçları artış göstermiştir. Şubat 2000’de Moritanya yüksek borçlu fakir ülkeler inisiyatifi grubunca hemen hemen bütün dış borçlarından arındırılmıştır. Aralık 2001’de doğrudan yabancı yatırımların önünü açacak düzenlemelere gidilmiştir. 2006 yılında Moritanya hükümeti ile IMF arasında üç yıllık Fakirliği Azaltma ve Gelişmenin Tesisi Anlaşması (PRGF) imzalanmıştır. Moritanya bu anlaşma kapsamında önemli mesafeler katetmiş olmasına rağmen, IMF ve Dünya Bankası Ağustos 2008 darbesinden sonra yardımlarını ertelemiştir. Temmuz 2009’da yapılan başkanlık seçimlerinden sonra ise yardımlar tekrar serbest bırakılmıştır.
Ülkede petrol konusunda başlangıçta çok olumlu beklentiler olmasına rağmen bugün beklentiler doğrultusunda somut sonuçlar tam olarak alınamamıştır. Moritanya hükümeti özel sektör yatırımlarını ülkenin gelişmesi için zorunlu görmekte, bu yüzden özel sektör yatırımlarını teşvik etme gayreti içerisine girmiş bulunmaktadır. Hükümet aynı zamanda fakirliğin azaltılması hususuna büyük önem vermekte, sağlık ve eğitim sisteminin gelişmesi ve ülkedeki özelleştirmeler için çaba sarfetmektedir.
Moritanya’da ekonomik gelişme son yıllarda değişim göstermiştir. 2016 yılında %1,8 olarak gerçekleşen kalkınma hızı 2017 yılında % 3,5’e yükselmiş, 2018 yılında ise % 2,5 düzeyinde gerçekleşeceği tahmin edilmektedir.
Moritanya’da GSYİH 2017 yılında 4,9 Milyar dolar olarak gerçekleşmiş olup, 2018 yılında ise 5,2 milyar dolar olarak gerçekleşeceği tahmin edilmektedir.. Kişi başına GSYİH ise 2017 yılında 1113 dolar olarak gerçekleşmiş, 2018 yılında ise 1143 Dolara yükseldiği tahmin edilmektedir.. Tahminlerine göre GSYİH’nın %22,5’i tarım sektöründen, %37,8’i sanayi sektöründen %39,7’si de hizmetler sektöründen karşılanmıştır. Sanayi sektörü içerisinde yer alan madencilik sektörünün tek başına GSYİH’daki payı %15’in üzerindedir. Petrol ve doğal gazın GSYİH’daki payı ise bugün için %10’lar civarında olup, gelecekte bu payın artması beklenmektedir.
Moritanya’nın toplam işgücü varlığı 1,437 milyon civarında olup, toplam işgücünün %50’si tarım sektöründe, %40’ı hizmetler sektöründe %10’u da sanayi sektöründe istihdam edilmektedir. Ülkede işsizlik oranı yıllar itibariyle değişmekte olup, %30 civarındadır.
Ülkede nüfusun %40’ı açlık sınırının altında yaşamaktadır. En fakir %10’luk nüfus toplam gelirin %2,5’ine sahip iken en varlıklı %10’luk kesim toplam gelirden %29,5 pay almaktadır.
Moritanya’da enflasyon oranı tek haneli rakamlarda gerçekleşmekte olup, 2016 yılında %1,5, 2017 yılında %2,3 oranında gerçekleşmiş, 2018 yılında ise %3,1 olarak gerçekleştiği tahmin edilmektedir.
Tarım
Moritanya’da tarım sektörü istihdamın en yoğun olduğu sektördür. İstihdamın yaklaşık yarısı tarım sektörünce karşılanmaktadır. Gayri safi yurt içi hasılanın yaklaşık %23’ü de tarım sektöründen elde edilmektedir.
Moritanya’da tarım yapılabilecek başlıca iki bölge bulunmaktadır. Bunlar Senegal nehri vadisi ile Kuzeyde yer alan ve yağmurlu bölge olarak isimlendirilen bölümdür. Bu iki bölgede yapılan tarım birbirinden farklı özelliklerdedir. Senegal nehri vadisinde ticari ve sanayi amaçlı üretim söz konusu iken diğer bölgede daha çok geçimlik tarım söz konusudur. Moritanya’da verimli tarım alanları oldukça sınırlı olup, toplam arazinin %1’inin altındadır. Potansiyel tarım yapılabilecek alanların büyüklüğü 400 bin hektar civarındadır.
Moritanya’da üretimi yapılan bitkisel ürünlerden bazıları Millet, sorgum, mısır, pirinç, hurma ve fasulyedir. Hububat üretiminde yetersizlik söz konusudur. 120-130 bin ton civarında hububat üretimine karşılık 250-300 bin tonluk ithalat söz konusudur. GDM(Grands Domaines de Mauritanie) isimli yabancı şirket 2000 yılından itibaren Moritanya’da tarımsal pazarlama işinde faaliyet göstermekte ve özellikle Senegal Nehri vadisinde yetiştirilen yeşil fasulye, bamya, biber ve patates gibi sebzeleri hava ve deniz yoluyla Avrupa Birliği ülkelerine ihraç etmektedir.
Hayvancılık Moritanya’da geleneksel ve yaylacılık şeklinde yapılmakla birlikte ekonominin temel taşlarından birisidir. Hayvancılıkta son yıllarda toplu yoğun yetiştiriciliğe geçiş söz konusu olmaya başlamıştır. Ülke genelinde 2 milyon civarında sığır, 15 milyon civarında koyun ve 1,5 milyon civarında da deve varlığı olduğu bildirilmektedir. Başkent Nouakchott yakınlarında bulunan süt toplama ve paketleme tesisilerinde son yıllarda artış görülmüştür. Süt ürünlerinin toplu üretiminde de artışlar göze çarpmaktadır. Özellikle deve sütünden elde edilen peynirler ülkede yoğun bir şekilde tüketilmektedir. Elde edilen süt ürünlerinin %90’ı iç piyasada tüketilmektedir.
Hayvancılıkla ilgili olarak Moritanya’da aşağıdaki alanlarda yatırımlara ihtiyaç duyulmaktadır.
-Yem bitkileri üretiminin artırılması
-Yem imalatında kullanılan ürünlerin üretiminin artırılması
-Bölgelere özgü hayvan çeşitlerinin ıslah edilmesi
-Deri üretiminin değerlendirilmesi
-Kümes hayvancılığı yetiştiriciliğinin geliştirilmesi
Sanayi
Su ürünleri işleme ülkedeki ana imalat sanayi olup, tesisler özellikle Nauadhibou’da bulunmaktadır. Su ürünleri işlemede ülkedeki en büyük sanayi İspanyol orijinli kurulmuş olup daha sonra devletin %51’inden fazla hisseye sahip olduğu Moritanya Balık Sanayi(IMAPEC)’dir. IMAPEC imalathanesinde tuzlama, kurutma, konserve etme, dondurma tesisleri ile balık unu üretim işleme tesisleri bulunmaktadır. Şirket ürettiği ürünlerin %95’inden fazlasını ihraç etmektedir. Aşırı avlanma önemli bir sorun olup, su ürünleri üretim ve pazarlamasında devletin yetersiz politika ve uygulamaları da sorunları beraberinde getirmektedir. Devlet su ürünlerine yönelik depolama ve ihraç imkanlarını artıracak yatırımlar ile sektörü geliştirmeye çalışmakta ise de bu yatırımlar yetersiz kalmakta hatta kurulan bazı tesisler yüksek su ve elektrik maliyetleri, uzman işgücü yetersizliği ve düşük hijyenik standartlar nedeniyle faaliyetlerine devam edememişlerdir. Balıkçılığın merkezi niteliğinde olan Nawadhibu'da balık işleme tesisleri yoğunluk kazanmıştır. Balık işleme tesisleri küçük sanayi kuruluşlarının % 60'ını oluşturmaktadır. Moritanya’da birer adet demir çelik ve şeker fabrikası bulunmaktadır. Ülkede kurulu bulunan fakat küçük ve orta ölçekli düzeyde faaliyet gösteren diğer imalat sanayileri ise kimya ve plastik tesisleri, gıda ve içecek tesisleri, metal ürünler üretim tesisleri ile inşaat malzemeleri, kağıt ve ambalaj materyalleri ve unlu mamüllere ait sınırlı sayıdaki tesislerdir.
Moritanya hükümeti Kanadalı Rex Diamond Mining Corporation, the American BHP Minerals ve Bab-Co, The France la Source ve The Australian Ashton West Africa Property Ltd. firmaları ile altın, petrol, fosfat, alüminyum, ve bakır gibi minerallerin arama ve işletilme faaliyetleri için anlaşmalar imzalamış bulunmaktadır. Moritanya’da petrol rafinerisi bulunmakta olup, ülke Batı Afrika’da rafineriye sahip 4-5 ülkeden birisidir. Ülkede petrol arama çalışmaları devam etmekte olup, bir çok yabancı firma ile anlaşmalar yapılmış bulunmakta ve gelecekte petrol üretiminin önemli ölçüde artırılması hedeflenmektedir.
Moritanya’da iç pazarın yeterli büyüklükte olmaması, uzman işgücü yetersizliği, altyapıdaki yetersizlikler, yüksek altyapı kullanım maliyetleri ve kredi imkanlarının yetersiz oluşu, yabancılara bu pazarı fazla cazip kılmamaktadır.
İmalat sanayi Nauakchott ve Nouadhibou civarında yerleşik olup, diğer illerde imalat sanayi henüz başlangıç aşamalarındadır.
Moritanya’da GSYİH’nın %37,8’ini karşılayan sanayi sektöründe demir mineralleri %10, diğer mineraller %7, inşaat sektörü %6, su ürünleri sanayi %6 diğer sanayiler ise %9 civarında pay almaktadır.
Moritanya’da inşaat sektörü 1985’li yıllardan itibaren liberalleşme ile birlikte gelişme göstermeye başlamıştır. Ülkede değişik ölçeklerde firmalar faaliyete göstermeye başlamış, sektöre verilen çeşitli teşvikler ve bir çok bürokratik engellerin kaldırılması ile sektör cazip hale gelmeye başlamıştır. Ülkede göçebe hayattan yerleşik hayata geçişte inşaat sektörüne büyük katkılar sağlamıştır.
Moritanya’da irili ufaklı 100’ün üzerinde inşaat firması faaliyette bulunmaktadır.yabancı firmalar içerisinde faaliyeti en geniş olanlar Çin’li firmalardır. Yabancı firmalar çoğunlukla büyük ölçekli işleri ve özellikle altyapı işlerini üstlenmekte yerli firmalar ise daha küçük ölçekli işlere yönelmektedirler. Çin’li firmalar Moritanya’da bir çok inşaat işleri gerçekleştirmiş olup, bunlar arasında Uluslararası konferans ve toplantı merkezi, çok sayıda adalet sarayı, başkentteki milli müze ve Nouakchott havaalanı bulunmaktadır. Çinli firmalar çoğunlukla Avrupalı firmalarla rekabet etmekte, Moritanya’lı firmalar ise Tunus ve Fas gibi yakın ülke firmaları ile rekabet içerisinde bulunmaktadır.
Altyapı
Moritanya’nın altyapısı oldukça geri düzeyde olup, hükümet altyapı yatırımlarını artırma gayreti içerisindedir. Bugün Moritanya’da 12 bin km yol ağı bulunmakta olup, bunun ancak 3 bin km’lik kısmı asfalt yoldur. Nouakchott- Nouadhibou arasındaki karayolu 480 km uzunluğunda olup 2006 yılında açılmış ve ulaşımda önemli bir eksikliği gidermiştir. Bugün ülkede Kuzey-Güney segmentinde ve doğuda Mali’ye kadar olan güzergahda yol yapım düşünceleri bulunmakta olup, bunların finansmanında Avrupa Birliği ve Afrika Kalkınma bankası kaynaklarından istifade edilmektedir.
Ülkede demir yolu ağı son derece yetersiz olup demiryolu için fazla da bir çaba göze çarpmamaktadır. Ülkenin tek demiryolu güzergahı özellikle demir minerallerinin nakli için yapılmış bulunan Nouadhibou- Zouerate hattıdır.
Ülkede üç uluslararası düzeyde üç havalimanı bulunmakta(Nouakchott, Nouadhibou ve Atar havalimanları) ayrıca 10 adette ikinci derece havalimanı bulunmaktadır. Özellikle başkentteki havalimanının geliştirilmesine ve büyütülmesine çalışılmaktadır.
700 km’nin üzerinde Atlas Okyanusu sahillerine sahip olan Moritanya nispeten iyi hizmet veren liman imkanlarına sahiptir. Nouakchott limanı yıllık 1,5 milyon tonun üzerindeki yıllık kapasitesiyle ülkenin önemli limanıdır. Nouadhibou limanı ise yıllık 500 bin ton mal ve 11,5 milyon tonluk da demir minerali kapasitesine sahiptir. Limanlar konusundaki ana hedef bu limanların kapasitelerinin artırılmasıdır. Bu amaçla bu limanlara yönelik kapasite artırıcı projeler uygulanmaktadır.
Moritanya’da 1,200 milyar KWH civarında bir elektrik enerjisi üretimi bulunmakta, bu enerjinin de %63,8’i termal enerji ve fosil yakıtlardan elde edilmekte, %36,2’si ise hidroelektrik enerji olarak üretilmektedir. Moritanya’nın elektrik enerjisi tüketimi de üretimi civarında gerçekleşmektedir.
Moritanya’da yol inşaatları, konut ve bina inşaatları ve haberleşme sektörü gelişme gösteren sektörlerdendir. IMF, Dünya Bankası, Afrika Kalkınma Bankası ve Körfez fonları Moritanya’daki altyapı projeleri için önemli finansmanlar sağlamaktadır. Bugün için yeterli bir altyapı için önemli yatırımlara ihtiyaç duyulan Moritanya’da özellikle Uluslararası finansmanın etkinliğine ve petrol ile madenlerin üretim ve ihracatında meydana gelebilecek artışlara paralel olarak yaratılabilecek ilave gelirlere bağlı olarak altyapı yatırımlarında da artışlar beklenmektedir.
Yatırım Prosedürleri
Moritanya’da yatırımlar 2002 tarihinde çıkarılan kanuna göre yapılmaktadır. Çıkarılan kanun yerli, yabancı ve karma yatırımları düzenlemektedir. Moritanya bir çok uluslararası anlaşmayı imzalamış bir ülkedir. Bu anlaşmalar arasında Çok Uluslu Yatırım Garanti Ajansı Anlaşması(MIGA), Dünya Fikri Mülkiyet Hakları Sözleşmesi(WIPO), Devletlerarasında oluşan Uluslararası uyuşmazlıklar sözleşmesini (ICSID) de imzalamış bulunmaktadır. Bir çok ülkeyle çifte vergilendirmenin önlenmesi ve yatırımların karşılıklı korunması anlaşmalarınıda imzalamıştır.Bir çok anlaşmada onay aşamasında bulunmaktadır. Ülkede kişilerin ve hakların korunması anayasal güvence altındadır. Mülkiyet hakkı genel bir hak olup, çok çeşitli varlıklarda haklar söz konusu olabilmektedir.
Moritanya kanunlarına göre özel mülk ediniminde yabacılarla Moritanya vatandaşları hemen hemen eşit haklara sahiptirler. Sonuçta milliyeti ne olursa olsun herhangi bir şahıs veya şirket şahsi varlıklarını veya gayrimenkullerini serbestçe edinebilmekte veya bunları serbestçe transfer edebilmektedir. Buradaki serbestinin özü ülkeye giriş ve çıkışların Aralık 1964 tarihli kanunla garanti altına alınmış olmasıdır. Bu yüzden bu konularda yabancılar için özel bir kısıtlama veya özel bir uygulama söz konusu değildir. Moritanya’ya yatırım yapmak isteyen bir yabancı şirketini rahatça kurabilmekte veya kurulu firmalarla rahatça ortaklıklar oluşturabilmektedirler. Moritanya kanunlarına göre yabacı yatırımcıların gayrimenkul ediniminde engelleyici bir husus bulunmamaktadır. Ayrıca devlet bazı durumlarda milli veya yabancı yatırımlarda özel amaçlarla bazı imtiyazlarda uygulayabilmektedir.
Yabancı yatırımcıların öncelikle Maliye Bakanlığına müracaat etmeleri gerekmekte olup, gayrimenkul kiralama veya satın alma işlemi herkes için eşit koşullarda uygulanmaktadır. Başvuru sahibine 30 gün içerisinde yatırım sertifikası verilmekte ve 2000 yılı 205 sayılı kanuna göre şirketlere muamele edilmektedir. Kanunlara uygun olan her şahıs özel şirket kurmada serbesttir.Ananim şirket kurulmasında minimum 7 ortağın bulunması ve minimum 5 Milyon Ouguiya tutarında bir sermayenin bulunması gerekmektedir. Limited şirket kurulmasında ise en az iki ortağın olması ve minimum sermayenin ise 1 Milyon Ouguiya miktarında olması gerekmektedir. Moritanya’da yatırım yapmak isteyen yabancıların şirket kurmalarında Moritanya şirketler kanununa uymaları gerekmektedir. Ticari kod tüm yerli veya yabancı ortakların şirkette eşit olan haklarını garanti etmekte ve korumaktadır.
Şirketin kurulması aşamasında ana sözleşmede istenen başlıca belgeler: sözleşme belgesinin kopyaları, ortakların tam listesi, ortakların şirket sermayesindeki payları, müşterek ve ticari kayıt ve ilgili vergi idaresince verilen ve sertifikalandırılan varlık beyanıdır.
Moritanya’da her ne kadar şirketin idaresinde serbestlik var ise de, bu durum da emniyet altına alınmış olup ilgili yasal düzenlemeler yapılmıştır. İş kanununda istihdam politikası ile ilgili standart düzenlemelere yer verilmiştir. İş kanunu yabancı firmaların yabancı eleman çalıştırmalarını da mümkün kılmaktadır. Firmalar ürettikleri ürünü fiyatlandırma serbestisine sahip olup aynı zamanda üretimde kullanacakları hammaddeleri de ithal etme serbestisine sahiptirler.
Finansal Sektör
Moritanya’da finasal sektör oldukça geri düzeyde olup, özellikle kentlerdeki faaliyetleriyle ön plana çıkmaktadırlar. Kırsal kesime yönelik finansal işlemler son derece sınırlı düzeyde yapılmaktadır. Bankacılık sektörü finansal sektördeki işlemlerin %80’ini oluşturmaktadır. Ülkede 10 adet ticari banka faaliyet göstermekte olup, bunlardan birisinin hisselerinin %50’si devlete ait bankadır. Yabancı orijinli bankalar yeni yeni sektörde faaliyet göstermeye başlamış olup, iki Fransız bankası şubeleri ile faaliyette bulunmaktadır. Moritanya’da bankalar şeffaf olmayan uygulamalar, devletin sisteme ciddi önem vermemesi ve yetersiz altyapı nedeniyle çeşitli problemlerle karşı karşıya kalmaktadırlar.
Moritanya’da başta merkez bankası olmak üzere devlet finansal sektörün reformu için yeni düzenlemeler yapmaya başlamış olup özellikle yeni bankacılık kanununu çıkarmak için çaba göstermektedir. Son zamanlarda bankacılık sektöründe alınmış olan ve alınacak tedbirler özellikle sektörde rekabeti geliştirecek, yabancı bankaların girişini kolaylaştıracak ve tam operasyonel sistemi mümkün kılacak tedbirlerin olmasına çaba gösterilmektedir.
Ülkede özel sektöre ve şahıslara kredi verilmesi oldukça sınırlı düzeydedir. Kredi maliyetlerinin yüksek oluşu yatırımları da olumsuz etkilemektedir. Ülkede bir sermaye piyasası da oluşmamıştır. Ülkede Merkez bankası ve bankaların dışında bir leasing şirketi ile devlete ait Tarımsal Tasarruflar ve Kredi Kooperatifleri Birliği (NUACCSM) faaliyet göstermektedir.
Moritanya’da faaliyet gösteren başlıca ticari bankalar aşağıda verilmektedir.
Banque Arabe Africaine en Mauritanie
Banque Arabe Liyenne Mauritaienne pour le Commerce Extérieur
Banque Internationale pour la Mauritanie
Banque Maurienienne Nationale
Banque Mauritanienne pour le Commerce International
Banque Mauritanienne pour le Développement et le Commerce
Banque Mondiale en Mauritanie
Caisse Centrale de Coopération Économique
Chinguitty Bank
Generale de Banque de Mauritanie pour l’Investissement et le Commerce
Union de Banques de Development
